Tự vệ và nhân dân Hà Nội trong ngày Tổng khởi nghĩa, ngày 19/8/1945 - Ảnh TL BTLSQVN 

Để chuẩn bị cho ngày tổng khởi nghĩa giành chính quyền, cùng với việc chuẩn bị lực lượng chính trị, vũ trang từ nhiều năm trước đó, Đảng đã chỉ đạo thành lập đội Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu tại Hà Nội vào năm 1944. 

Đội thu hút được đông đảo, thanh, thiếu niên tham gia. Cùng với các lực lượng cách mạng khác, đội thanh niên chủ yếu làm nhiệm vụ tuyên truyền để chuẩn bị cho khởi nghĩa. Sự thống trị, đàn áp, bóc lột tàn bạo của thực dân Pháp và phát xít Nhật khiến cuộc sống của nhân dân đói khát và ngột ngạt cùng cực. 

Chính vì vậy mà dù phải hoạt động bí mật, nhưng lý tưởng lật đổ chính quyền thực dân tay sai, tháo ách một cổ hai tròng, thành lập chính quyền cách mạng, được nhân dân hưởng ứng, ủng hộ, bao bọc cho hoạt động cách mạng, nên việc dán truyền đơn, tuyên truyền, vận động gặp nhiều thuận lợi.

Bà Nguyễn Thị Thành Nhân

Bà Nguyễn Thị Thành Nhân, phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình đã gần 90 tuổi, khi đó là thiếu nữ phường Hàng Gai, Hà Nội nhớ lại: “Được vào đội tuyên truyền, đi phát tờ rơi, truyền đơn, vận động đồng bào là một vinh dự. Tối đến đưa đồng bào sang sông, từ Phú Thượng ra các vùng ngoại ô. Chúng tôi cho truyền đơn vào trong chai, đục thủng đáy chai ra, ném vào chỗ tòa báo Nhân dân bây giờ ở phố Hàng Trống. Các chị lớn tuổi hơn thì bắc loa lên gác nói tiếng Pháp, vận động binh lính Pháp đầu hàng".

Khí thế cách mạng giành chính quyền càng mạnh mẽ hơn lúc nào hết khi ngày 15/8 có tin Nhật đầu hàng đồng minh và Ủy ban khởi nghĩa của Mặt trận Việt Minh được thành lập. Dưới sự chỉ đạo của Ủy ban khởi nghĩa, ngày 17 tháng 8, các đội viên đội Tuyên truyền Giải phóng quân đã nhanh chóng cướp diễn đàn cuộc mitting của tổng hội viên chức tại nhà hát lớn, hạ cờ của chính phủ bù nhìn, giơ cao cờ đỏ sao vàng và hô to khẩu hiệu "Ủng hộ Việt Minh". Cuộc mít tinh sau đó đã biến thành cuộc tuần hành thị uy của quần chúng cách mạng,thu hút cả lính bảo an đi theo.

Hàng trăm, hàng ngàn người vào Bắc bộ phủ hô đả đảo phát xít, hoan hô giải phóng, hô hào dân chúng đi chiếm các công sở. Càng gần ngày tổng khởi nghĩa 19/8, không khí chuẩn bị càng sục sôi, từ trong các ngõ ngách khu dân cư trên phố, cho tới các làng mạc ven đô, đều bí mật gấp rút may cờ đỏ sao vàng và kẻ khẩu hiệu. Việc tập hợp lực lượng để đồng loạt xuất phát đúng sáng 19/08 cũng được chuẩn bị chu đáo.

Ông Nguyễn Tiến Hà

Ông Nguyễn Tiến Hà, phường Láng Thượng, quận Đống Đa, Hà Nội, thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu cho biết: "Chúng tôi ở Bạch Mai, sau khi họp ngày 17/8 mitting rồi, thì về chuẩn bị để ngày 19/8 tham gia. Bấy giờ ở đoàn thanh niên cứu quốc Bạch Mai thì phải giải thích cho nhân dân về ý nghĩa cuộc họp 19/8 là lật đổ chính quyền bù nhìn và chính quyền chúng ta ra mắt. Cho nên chúng tôi vận động nhân dân để nhiệt tình đi. Thứ 2 là chuẩn bị cờ đỏ sao vàng, thành ra rừng cờ ngày 19/8".

Đúng ngày 19/8, từ sáng sớm khắp các khu vực tại Hà Nội, các lực lượng cách mạng lãnh đạo nhân dân biểu dương lực lượng giành chính quyền. Hàng chục vạn người dân ở Hà Nội và các tỉnh lân cận theo các ngả đường kéo về Nhà hát lớn Hà Nội. Tại đây đã diễn ra cuộc mít tinh lớn chưa từng có của quần chúng cách mạng với sự bảo vệ của Thanh niên tự vệ, của tổ chức Việt Minh thành Hoàng Diệu Hà Nội, lệnh Tổng khởi nghĩa được phát đi từ đây. Sau đó một cánh quân đã tiến thẳng tới Phủ Khâm sai, cơ quan đầu não của chính phủ tay sai, và nhanh chóng giành được chính quyền.

Ông Vũ Gia Hanh

Ông Vũ Gia Hanh, ở làng Giáp Nhất, nay thuộc quận Thanh Xuân, Hà Nội kể: ông đã dẫn đầu đoàn biểu tình làng Giáp Nhất nhập cùng các đoàn biểu tình khác, với khí thế cách mạng sục sôi, đoàn biểu tình thu hút dân chúng tham gia ngày càng đông: “Lúc bấy giờ dân chúng đã tụ họp đông đảo, hô khẩu hiệu vang trời: “đả đảo chính quyền tay sai”, “ủng hộ Việt Minh”, đi ra cướp chính quyền ở làng Quan Nhân, làng Chính Kinh, rồi ra đến Thượng Đình thì họp lại với đoàn biểu tình ở làng Thượng Đình đến, kéo ra Ngã Tư Sở và đi ra để cướp chính quyền ở huyện Hoàn Long. Đi đường chúng tôi hát: “Anh em trong đoàn quân du kích cùng vác súng lên nào. Đi lên, xung phong, ta hiệp cùng dân chúng, cướp lấy phần chiến thắng giải phóng giống nòi.”

Khởi nghĩa Tháng Tám ở Hà Nội thành công đã mở đường cho tổng khởi nghĩa giành chính quyền diễn ra đồng loạt ở các tỉnh thành phố trong cả nước ngay sau đó. Cách mạng Tháng Tám thành công đã đưa nước ta từ một nước thuộc địa nửa phong kiến thành một nước độc lập, đưa Đảng ta từ hoạt động bí mật ra hoạt động công khai, mở ra bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc, đánh đuổi đế quốc xâm lược giải phóng dân tộc, lật đổ chế độ phong kiến, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa -Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á./.

Nguyên Nhung/VOV1