Món ăn từ dế khá xa lạ với người đồng bằng, thế nhưng với đồng bào dân tộc thiểu số Kon Tum, các món ăn chế biến từ dế đã trở nên quen thuộc, rất được ưa chuộng. Có rất nhiều loại dế như dế cơm, dế than, dế lửa... nhưng để chế biến món ăn thì chỉ có dế cơm thì mới ngon được. Dế cơm to gấp đôi dế ta, có màu vàng nhạt, thân to gấp đôi so với dế cơm ở đồng bằng. Sau thời gian trốn cái nóng oi ả của mùa hè, vùi sâu dưới đất nên các chú dế cơm béo tròn, lại chậm chạp nên dễ bị tóm gọn.

Hà Oanh đã đến làng Kon Ktu - một ngôi làng cổ ngay cạnh thành phố Kon Tum, ngay từ sáng sớm nhiều cô bé cậu bé đã í ới gọi nhau đi bắt dế, trên tay là chiếc túi vải dùng đựng dế, và cái cuốc nhỏ xíu. Theo chân cậu bé A Nhi đi bắt dế là một trải nghiệm thú vị và độc đáo.

Leo lên một ngọn đồi khá cao ngay gần sông Đăk Bla, A Nhi nhìn khắp một lượt xung quanh, rồi nhanh chóng bẻ cọng cỏ dài khoảng 20 - 30 cm chọc xuống mấy cái lỗ bé bé bằng ngón tay, ngoáy cọng cỏ. Mới có vài nhát, một chú dế đã dò dẫm đi ra, hình như là dế bị cỏ chọc cho “nhột” quá nên không thể ở lâu trong hang. Còn những cái hang lớn và sâu thì dùng cuốc đào, bắt từng con một cũng rất nhanh chóng. Nếu gặp hang dế có nhiều cửa thì lấy đất bít các ngách lại rồi đổ ngập nước thì dế mới chui lên, những con dế này thường to gần bằng ngón chân cái, thịt chắc và béo ngậy.

Ít người biết được rằng dế là một món ăn cực kì dinh dưỡng, hàm lượng đạm cao, không có mỡ nên rất tốt cho sức khỏe. Theo nghiên cứu của Đại học Iowa State University (Entomology Department) ghi nhận trong 100 g thịt Dế chứa: 121mg calori, 12,9 g chất đạm, 5,5g chất béo, 5,1g carbohydrat, 75,8mg alcium, 9,5mg sắt (Lượng calcium trong 4 con dế tương đương với 1 ly sữa).

Dừng chân bên bờ sông, A Nhi nhanh chóng lấy túi đựng dế ra, cẩn thận bỏ phần gai chân, giữ lại phần đùi béo tròn, cắt bỏ cánh và đuôi, nặn hết ruột ra, rửa  sạch rồi phơi trên lá chuối cho ráo nước. Trong lúc đó, Hà Oanh nhóm bếp lửa nhỏ, bếp lửa được thêm ít xà nu nên bắt lửa rất nhanh và cháy đượm. A Nhi chọn những con to nhất, thân vàng, béo múp, dùng mảnh tre nhỏ và dài xuyên thẳng từ đuôi lên đầu rồi đặt lên than đang hừng. A Nhi nhắc khi nướng trở đều tay liên tục, tránh làm cho đùi dế cháy khét, khô quắt lại, dễ gãy càng. Chỉ một lúc đã bốc lên mùi thơm lừng, dế chín màu vàng ruộm thật hấp dẫn.

Hà Oanh nhẹ nhàng gỡ từng chú dế còn nóng hổi ra đặt trên lá chuối tươi, tranh thủ hái thêm ít xoài xanh, lá càng cua, ớt rừng, thêm tý muối tiêu rừng nữa, bày biện ra xung quanh. Lấy một chú dế thơm lừng, thêm ít rau, tí ớt cuộn vào, chấm muối, miếng thịt dế vừa thơm vừa giòn, nhai kỹ sẽ thấy béo pha lẫn chút bùi và ngòn ngọt, hấp dẫn. Hà Oanh cũng như nhiều người, ban đầu khi nhắc tới những món ăn từ dế còn rất e ngại nhưng khi tận mắt ngắm nhìn những món ăn ngon lành chế biến xong xuôi được dọn ra, mọi sự e dè đã biến mất lập tức, bởi hương vị độc đáo, rất dễ ăn chứ chẳng có chút gì rùng rợn như tưởng tượng ban đầu.

A Nhi kể  ngày xưa đồng bào dân tộc chỉ có dế nướng hoặc chế chiên đơn giản thôi nhưng nay họ đã biết chế biến thành nhiều món ăn khác như dế tẩm bột chiên giòn, nhồi đậu phộng rang, gỏi dế, dế rang me... rất mới lạ mà hương vị thơm ngon tuyệt vời. Với món dế tẩm bột chiên giòn, sau khi làm sạch, ướp hạt nêm, đường, dầu ăn cho thấm gia vị, nhồi những hạt đậu phộng vào bụng để khi chín trông căng tròn đẹp mắt, hương vị cũng nhờ đó được nâng lên. Ướp sơ dế qua nước mắm đậm đà, nhúng con dế qua tô bột rồi thả vào chảo dầu chiên, chỉ vài phút là vớt ra thưởng thức ngay.

Điều đặc biệt khi chiên dế là bạn cho ít dầu mỡ, bởi lẽ bản thân con dế đã chứa rất nhiều dầu, nếu cho quá tay dầu ăn sẽ tạo cảm giác béo ngậy khó ăn. Khi chiên, hạn chế tối đa việc đảo đi đảo lại tránh làm gẫy càng và thân dế, chỉ nên hất đều chảo với lửa vừa phải. Cắn nhẹ một con dế, ăn kèm với rau thơm, dưa leo, cà chua cùng chén nước mắm ớt tỏi đậm đà, hoặc chén tương ớt, lớp bột giòn rụm, thơm lừng thêm vị đậu phụng béo ngậy, bùi bùi rất hợp nhau.

Với đồng bào dân tộc thiểu số thì cách chế biến thịt dế chỉ đơn giản nhưng giữ trọn vẹn được vị ngon và hương thơm tự nhiên. Nhờ sự độc đáo của mình, những món ăn từ dế không còn quanh quẩn trong buôn làng nữa mà đã ra tới thành phố. Nếu đã trót nghiền món đặc sản này, thì mách bạn một địa chỉ là trên nhiều tuyến phố của thành phố Kon Tum như đường Bà Triệu, đường Phan Đình Phùng, đường Trần Phú,…tầm tháng 8, tháng 9 dương lịch khá nhiều đồng bào dân tộc bán dế. Chúng được xâu vào những miếng lạt dài, đặt ngay lề đường, dế cơm trong tự nhiên, thịt săn chắc ngon hơn hẳn dế được nuôi.

Dế sống giữa thiên nhiên, đào hang, ăn cỏ dại, uống nước sương mai để lớn, là nguồn nguyên liệu để chế biến những món đặc sản, thưởng thức một lần sẽ nhớ mãi. Về phố núi Kon Tum bạn đừng quên thử những món ăn độc đáo này để cảm nhận vị thơm, bùi, đậm đà mà không ngấy, nhấn nhá thêm hương rượu cần lại càng trọn vẹn vị ngon./.

Phạm Dương, theo Cổng thông tin điện tử Kontum.