Đối với người Êđê, cùng với rượu cần và các con vật hiến sinh như heo, gà, trâu hoặc bò, chiếc vòng đồng là đồ vật không thể thiếu và có ý nghĩa quan trọng trong nhiều nghi lễ. Vòng đồng không chỉ là vật giao ước, gắn kết tình nghĩa vợ chồng, anh em mà còn đem lại nhiều may mắn, phù hộ cho sức khỏe con người. Đây cũng là vật biểu thị cho lời hứa hẹn, lời cam kết của người được làm lễ trước thần linh và cộng đồng trước sự chứng kiến của tập thể.

Theo ông Y Le Niê, ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur, thành phố Buôn Ma Thuột, người Êđê có nhiều nghi lễ gắn với vòng đời người. Mỗi lễ cúng mang một ý nghĩa riêng. Trong khi cúng, thầy cúng sẽ vừa đọc lời khấn, vừa cầm tay vào chiếc vòng đồng để đeo vào cổ tay người được làm lễ. Đó như một vật chứng để thần linh phù hộ, che chở cho chủ nhân của chiếc vòng. Sau mỗi lần cúng, chiếc vòng đồng sẽ được khắc số dấu tương ứng với số ché rượu mà gia chủ đã dùng để làm lễ, thường là 3, 5 hoặc 7 dấu khắc.

Trong lễ cúng, thầy cúng đeo chiếc vòng vào tay người được làm lễ

"Theo quan niệm của dân tộc mình, trong vòng đời của mỗi người thì từ khi sinh ra, được nếm giọt sương, được làm lễ đặt tên rồi đến khi lớn hơn biết bò biết đi thì đó là lúc bắt đầu được thực hiện nghi thức đeo vòng đồng, với lễ vật là 3 ché rượu và một con heo đực để giao cho bà đỡ với mong muốn sẽ bảo vệ tốt cho đứa trẻ. Đến khi lập gia đình, lấy vợ, sinh con sẽ làm lễ cúng với một con heo đực thiến và 5 ché rượu cần, đánh dấu sự chấm dứt chuỗi vòng với bên gia đình nhà bố mẹ đẻ để chuyển sang vòng đồng bên nhà vợ, vì đó là mỗi chuỗi vòng khác. Đối với bên gia đình vợ con thì người đàn ông bắt đầu với lễ cúng từ một con heo và 5 ché rượu cần, khắc 5 khắc lên chiếc vòng đồng".

Vòng đồng là vật chứng để thần linh phù hộ, che chở cho người đeo nó 

Còn theo bà Hoàng Ngọc Lan Byă, ở buôn Sut Mđưng, xã Cư Suê, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk, việc đeo chiếc vòng đồng vào cổ tay người được làm lễ còn là lời chúc phúc, cầu chúc sức khỏe và may mắn. Do vậy, trong rất nhiều nghi lễ, sau khi thầy cúng làm lễ và đeo vòng đồng cho chủ lễ, các thành viên trong gia đình, họ hàng và người dự lễ cũng cầm một chiếc vòng đồng để đeo vào cổ tay người được làm lễ kèm theo một món quà hay lời chúc.

"Trao vòng cho ngươi được cúng sức khoẻ nhằm mục đích là để cho ngươi được cúng có được nhiều sức khoẻ. Ngoài người được cúng còn có cả vợ và anh chị em bên họ vợ cùng tham gia thì cũng được thầy cúng ban cho những người đó cũng có được sức khoẻ làm ra nhiều của cải vật chất".

Ngày nay, việc đeo vòng đồng là lời cầu chúc may mắn, chúc sức khỏe 

Chiếc vòng đồng như vật quý được cất giữ cẩn thận và được trao nhau trong các nghi lễ 

Trong phong tục của người Êđê, chiếc vòng đồng còn là lời giao ước hôn thú của các cặp nam, nữ khi đến tuổi lập gia đình. Theo đó, khi đã ưng thuận thì cô gái sẽ nói với gia đình đến nhà trai làm lễ trao vòng đính ước. Lễ vật mang sang tùy theo yêu cầu của nhà trai, nhưng nhất thiết phải có 8 chiếc vòng đồng và một chiếc chăn địu, biểu thị cho lòng biết ơn của cô gái với mẹ chồng vì công lao sinh thành, dưỡng dục chàng trai nên người. Trong quá trình làm lễ, chiếc vòng đồng có ý nghĩa như chiếc nhẫn cưới được đại diện hai bên gia đình trao cho đôi trẻ với lời căn dặn về cuộc sống hôn nhân, đạo làm chồng, làm vợ. Khi cùng chạm tay vào chiếc vòng đồng, 2 người chính thức trở thành vợ chồng của nhau, cam kết trước hai bên gia đình sẽ chung sống hạnh phúc suốt đời bên nhau. Cặp vòng đồng được đeo vào cổ tay 2 vợ chồng chứng nhân cho cuộc hôn nhân bền chặt, gắn bó.

Chiếc vòng đồng còn gắn kết tình yêu thương giữa gia đình người Êđê với một người không phải máu mủ, ruột rà thông qua lễ kết nghĩa. Gia đình sẽ trao cho người anh em kết nghĩa chiếc vòng đồng như một vật giao ước, công nhận người đó trở thành một thành viên trong gia đình, họ hàng. Hai bên được gắn kết như ruột thịt và cùng chia sẻ những chuyện vui buồn hay khó khăn, hoạn nạn.

Chiếc vòng đồng còn là vật quan trọng để kết nối với các thần linh, thay cho lời cầu xin hay hứa hẹn. Ông Y Hơ Êban, ở buôn Knia 4, xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn cho biết, người Êđê rất coi trọng lời đã hứa, nhất là lời hứa trước các thần linh và buôn làng. Do vậy, khi chưa thể thực hiện lời đã hẹn, tùy vào điều kiện gia đình, họ sẽ làm lễ nhắc vòng đồng để xin dời hẹn đến khi thích hợp.

"Chiếc vòng đã khắc, đeo trên cổ tay nhưng còn chưa tới ngày tháng đã định hay chưa đủ các điều kiện về kinh tế để thực hiện như đã hẹn thì có thể dời hẹn lại, như ngày xưa gọi là nhắc vòng đồng. Chẳng hạn như đã hứa là làm lễ với một con trâu đực và 7 ché rượu cần để làm lễ với ông bà tổ tiên nhưng phải chờ đến mùa khô để mọi người rảnh rỗi đến giúp sức, góp công rồi cùng đánh chiêng, thưởng thức rượu cần, ăn cơm ăn thịt cùng với gia chủ".

Trước kia, chiếc vòng đồng hiện diện trong nhiều sự kiện quan trọng của người Êđê với ý nghĩa đặc biệt. Ngày nay, mặc dù các nghi lễ không còn nhiều như trước nhưng ở Đắk Lắk, chiếc vòng đồng vẫn được gìn giữ cẩn thận như một báu vật quý giá. Khi xuất hiện ở các nghi lễ, nó trở thành vật quý được mọi người trao nhau như một phong tục đẹp được gìn giữ./.

H Xíu/VOV Tây Nguyên