Tuy chọn sống trên núi cao nhưng người Mông luôn chọn địa điểm xây nhà ở những nơi cao ráo, khuất gió, gần nguồn nước và nương rẫy để tiện cho sinh hoạt và sản xuất. Trải qua biết bao thế hệ, nhưng cho đến giờ, con cháu người Mông vẫn tôn trọng kỹ thuật xây dựng nhà trình tường mà tổ tiên để lại. Điểm đặc biệt của những căn nhà trình tường là đều được làm từ những vật liệu có sẵn trong môi trường sống như đất, đá, gỗ... 

Phần tường được làm hoàn toàn bằng đất. Để trình tường nhà, người dân nơi đây phải chọn lọc đất rất kỹ, loại bỏ sạch rễ cây, đá to, cỏ rác. Khi tiến hành trình tường, người ta huy động vài chục thanh niên trai tráng trong làng đến giúp. Mỗi người một chân một tay, ai giỏi việc nào thì sẽ nhận công việc đó. Tuy giờ đã có máy móc hỗ trợ phần nào trong quá trình xây dựng nhưng không vì thế mà công việc trình tường nhà bớt đi sự công phu và khắt khe, trong đó có quy định người lạ không được vào khu vực nhà đang trình tường, nhất là phụ nữ.

Mùa hè mát mẻ và mùa đông ấm áp, những ngôi nhà trình tường suốt bốn mùa đã che chở cho đồng bào Mông chống chọi lại khí hậu khắc nghiệt trên cao nguyên đá. Dù to hay nhỏ, nhà của người Mông đều phải có ba gian. Gian bên trái dùng để đặt bếp nấu và buồng ngủ của vợ chồng gia chủ; gian bên phải dùng để đặt bếp sưởi và giường ngủ của khách; gian giữa thường để bàn thờ tổ tiên, đồng thời cũng là nơi tiếp khách, ăn uống cho dòng họ, gia đình. Phía trên là gác để cất giữ đồ đạc, lương thực, thực phẩm. Ngoài cửa chính còn có thêm cửa sổ và cửa phụ để lấy không khí và ánh sáng. Tất cả cửa chính và cửa phụ đều phải mở vào trong chứ không được hướng ra ngoài.

Bảo tồn, gìn giữ nhà trình tường, hàng rào đá với những cây mận, cây đào xanh lá cũng chính là bảo tồn văn hóa của đồng bào dân tộc Mông, giữ được sức hấp dẫn riêng có đối với du khách trong hành trình khám phá vùng đất còn rất nhiều điều bí ẩn này.

Lê Liên – Nguyên Hạnh – Trọng Đại

Mời quý vị xem các chương trình Không gian đẹp đã phát sóng tại đây./.