Giống như người H’Mong, người Tày hay nhiều dân tộc khác ở vùng núi phía Bắc, trang phục truyền thống của người Dao Tiền cũng được làm từ vải lanh. Với họ, đây là thứ vải thiêng liêng, vừa gắn bó với cuộc sống nơi núi rừng, vừa là một món đồ không thể thiếu trong những dịp quan trọng nhất của người Dao Tiền. Thế nhưng cái làm nên sự độc đáo cho những bộ trang phục của người Dao Tiền lại không nằm ở kĩ thuật dệt lanh mà là ở kĩ thuật vẽ sáp ong, nhuộm chàm và thêu thùa.

Những tấm vải lanh trắng sau khi được mua ở chợ về sẽ được vẽ sáp ong lên trước để định hình các họa tiết. Vào mùa hạ và mùa thu, những người đàn ông vào rừng lấy sáp ong mang về đun nóng để lọc lấy sáp cho mẹ, cho vợ làm quần áo. Trên chiếc váy của những cô gái người Dao Tiền, các họa tiết sẽ ôm tròn dưới chân váy, chủ yếu là các hình tam giác, hình tròn được in sáp ong bằng những dụng cụ chuyên biệt. Tỉ mẩn và khéo léo. 

Với những khúc vải không có họa tiết, sau khi mua ở chợ về sẽ được đem đi nhuộm chàm luôn. Còn với những chiếc váy hay khăn đội đầu thì phải mất đến vài ngày mới xong công đoạn in sáp ong. Lúc ấy mới có thể đem đi nhuộm chàm.

Công việc nhuộm chàm khá phức tạp với nhiều công đoạn. Đầu tiên, những cây chàm được trồng trên nương và thu hoạch vào tháng 5,6,7 âm lịch. Cây chàm cắt về ngâm trong nước, vớt bỏ bã tiếp tục cho vôi vào đánh cho tan, qua quá trình lắng đọng sẽ được cốt chàm. Khi sử dụng sẽ lấy nước lọc tro hòa với cốt chàm để có nước chàm nhuộm vải. 

Vải được ngâm trong nước chàm khoảng 20 phút rồi vớt ra vắt nước đem phơi nắng, công đoạn này được lặp đi lặp lại nhiều lần đến khi có được màu ưng ý mới thôi và thường phải kéo dài từ 20 - 30 ngày mới có được tấm vải màu đẹp. Đây cũng là lúc để đánh giá sự khéo léo của một người phụ nữ Dao Tiền. Những cô gái giỏi giang là những cô gái nhuộm được những thước vải đẹp, màu đều và đặc biệt dưới những lớp sáp ong phải giữ được màu trắng ngà nguyên bản của vải lanh, không được lẫn chàm loang lổ.

Vải nhuộm chàm vừa bền, đẹp, lại đứng dáng, mặc đi chơi hay mặc lên nương đều thuận tiện.

Nguyên Hạnh

Mời quý vị xem các chương trình Làng nghề Việt đã phát sóng tại đây./.