Đền Hạ, Đền Thượng, Đền Ỷ La là những công trình kiến trúc cổ, vừa có giá trị cao về nghệ thuật kiến trúc vừa có giá trị về văn hóa tâm linh; giá trị từ sự linh thiêng của tín ngưỡng Thờ Mẫu - một nét đẹp trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt.
Đền Hạ, nằm trên địa bàn phường Tân Quang; đền Thượng, nằm trên địa bàn xã Tràng Đà, hai ngôi đền kể trên đều được xây dựng vào thời Hậu Lê (giữa thế kỷ XVIII); đền Ỷ La thuộc địa phận phường Ỷ La, thành phố Tuyên Quang được xây dựng muộn hơn vào thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Ba ngôi đền được người dân dựng lên để thờ đức thánh Mẫu (Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải) và các bậc thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam.
Trong quan niệm dân gian, Đền Ỷ La là nơi có địa thế linh thiêng chở che Thánh Mẫu, là nơi có khả năng bảo toàn cái Thiện, cho nên Lễ hội Đền Thượng và Đền Hạ không tách rời Đền Ỷ La.
Trong những ngày diễn ra lễ rước Mẫu, đền Mẫu Ỷ La được chọn là nơi khởi kiệu, đền Hạ là nơi hợp tế.
Hai vị Thánh Mẫu được thờ phụng ở 3 ngôi đền có chung ngày lễ trọng rước Mẫu; trong những ngày diễn ra lễ rước Mẫu, đền Mẫu Ỷ La được chọn là nơi khởi kiệu, đền Hạ là nơi hợp tế. Như vậy cùng với sự ra đời của đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La, Lễ hội cũng được hình thành ở thành phố Tuyên Quang.
Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La là sự kiện để người dân tưởng nhớ, tỏ lòng tri ân công đức của Thánh Mẫu đối với cộng đồng các dân tộc sinh sống trên địa bàn. Đây cũng là lễ hội thu hút đông đảo khách thập phương đến Tuyên Quang.
Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La được tổ chức định kỳ một năm 2 lần vào tháng 2 và tháng 7 (âm lịch). Trải qua thời gian, Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La mặc dù đã tiếp thu thêm những yếu tố hiện đại nhưng về quy trình chuẩn bị, nghi thức, lộ trình, quang cảnh trang trí lễ hội, lời văn tế, trang phục đạo cụ, hình thức diễn diễu, lễ vật dâng cúng… vẫn mang đậm sắc thái cổ truyền của địa phương. Lễ hội cũng là dịp để quảng bá những danh lam, thắng cảnh, phong tục văn hóa và nét đẹp truyền thống của Tuyên Quang đến với du khách trong và ngoài nước.
Anh Vũ (Theo Cổng thông tin Điện tử Tuyên Quang)
