Trước đây, trên khắp các bản làng của huyện Quỳnh Nhai, đâu đâu cũng thấy những vạt nương bông trắng muốt - nguyên liệu để làm ra vải thổ cẩm, và trang phục truyền thống của đồng bào Thái. 

Kể cả chăn, ga, gối, đệm, túi, khăn… cũng đều được làm từ vải thổ cẩm của chính gia đình mình làm ra. Cho nên, nghề trồng bông dệt vải phát triển rộng khắp. Nhà nhà đều có khung cửi dệt vải; hầu hết trẻ em gái từ 12-13 tuổi trở lên đã biết tập kéo sợi, trồng bông, dệt vải theo các chị, các mẹ. 

Quay sợi cán bông 

Từ việc thêu thùa, trồng bông, kéo sợi, dệt vải người ta cũng có thể đánh giá được tính cách, sự cần cù, chịu khó, sự khéo tay hay làm của chị em phụ nữ. Nó như một hành trang cần thiết để các thiếu nữ trước khi xây dựng gia đình, về làm dâu. 

Bà Lò Thị Nguyễn, xóm 2, xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La cho biết: “Người Thái Quỳnh Nhai chúng tôi để làm nên một tấm vải thổ cẩm, thì đầu tiên đi gieo hạt trên nương, khi cây bông nở rộ, thì hái về cán bông, tách hạt ra khỏi bông. Sau đó bật bông, cuộn bông thành những cuộn nhỏ, mới kéo sợi. Tiếp theo là hồ vải bằng cơm nấu nhão để cho sợi vải cứng, bền. Hồ vải xong mang đi phơi nắng, cho khô ráo rồi mới mang lên khung cửi để dệt thành tấm vải thổ cẩm khổ dài, ngắn, rộng, hẹp tuỳ theo mục đích sử dụng của mỗi người”.

Vải thổ cẩm người Thái được thêu dệt thành nhiều hoa văn hoạ tiết độc đáo như hình quả chám, hình cây cối, hoa lá, chim muông hết sức gần gũi với con người và thiên nhiên. 

Các sản phẩm vải thổ cẩm thường là chăn, đệm nằm, đệm ngồi, túi đeo. Vải thổ cẩm nhuộm chàm để làm quần áo nam truyền thống của dân tộc Thái và chiếc khăn piêu đội đầu của chị em phụ nữ Thái cũng được thêu thùa trên tấm vải thổ cẩm nhuộm chàm. 

Thi kéo sợi

Theo phong tục người Thái, ngoài dệt thổ cẩm để sử dụng trong việc ăn mặc hàng ngày, làm quà kỷ niệm cho bạn bè, người thân, khách quý gần xa. Khi con gái về nhà chồng thường phải có nhiều quà cưới biếu gia đình thân thích bên nhà chồng như chăn, đệm, gối, khăn piêu. Nhất là trong đám hỏi càng không thể thiếu vải thổ cẩm để làm thủ tục theo đúng phong tục, tập quán của dân tộc Thái...

Vải thổ cẩm không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt của bà con là vậy. Tuy nhiên, ngày nay nghề trồng bông dệt vải gần như đang bị lãng quên, chỉ còn lác đác ở một số bản, xã vùng xa của huyện, như: Mường Giôn, Mường Chiên, Pha Khinh, Cà Nàng, Chiềng Khay. 

Còn tại các xã ngay thị trấn không còn duy trì nghề truyền thống này nữa. Đặc biệt chị em phụ nữ thế hệ trẻ ngày nay hầu như không có ai biết kéo sợi, dệt vải. Bên nếp nhà sàn của mỗi gia đình cũng đều vắng bóng khung cửi dệt vải truyền thống ngày nào.  

Cũng theo ông Điêu Chính Hiến, Phó Trưởng phòng Văn hoá Thông tin huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La, đã đưa ra giải pháp để khôi phục lại nghề truyền thống này như: đưa vào nội dung thi tại Lễ hội văn hoá - Thể thao và du lịch; mở các lớp truyền dạy cho phụ nữ, thanh niên, để lớp trẻ hiểu hơn về nghề truyền thống của cha anh và biết kéo sợi, dệt vải.

PV / VOVTV