Văn hóa

Tết Đoan Ngọ: Vì sao phải diệt sâu bọ, chuẩn bị mâm cúng thế nào?

09:13 - 07/06/2019
Người Việt xưa tin rằng, trong hệ tiêu hóa thường có sâu bọ, nếu không trừ đi thì chúng sẽ sinh sản ngày một nhiều và gây tai hại. Cả năm chỉ có ngày mùng 5.5 âm lịch chúng mới ngoi lên, là cơ hội để trừ khử. Do đó, ngày Tết Đoan Ngọ rơi vào mùng 5/5 âm lịch.

Bánh u tro là món không thể thiếu trên bàn thờ của người Sài Gòn dịp tết Đoan Ngọ. Ảnh: Độc Lập

TS Nguyễn Ngọc Thơ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP.HCM) cho biết, tết Đoan Ngọ, mùng 5 tháng 5 (âm lịch) là dịp quan trọng thứ hai trong năm, sau tết Nguyên Đán. Ngày trước, người Việt dùng lịch kiến Tý, tháng mở đầu trong năm là tháng 11 âm lịch nên Tết Đoan Ngọ còn có tên gọi khác - Tết Nửa năm.

“Đoan” có nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” chỉ giờ ngọ, tức là khoảng thời gian nóng nhất trong ngày (từ 11 giờ đến 1 giờ chiều). Đoan Ngọ có thể hiểu là “ngày mở đầu chuỗi ngày nóng nhất trong năm”.

TS Thơ giải thích, Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam có cùng khởi nguồn với vùng đất Bách Việt ở Nam Trung Hoa và Bắc Đông Dương. Đây vốn là vùng nông nghiệp lúa nước trù phú do các dân tộc Bách Việt gây dựng nên.

Về vị trí địa lý, khu vực này nằm dọc hai bên chí tuyến bắc nên có mùa hè oi bức, khó chịu, ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Chính nghề trồng lúa nước đã buộc người nông dân phải quan sát thời tiết nên nhờ vậy, phong tục Tết Đoan Ngọ hình thành.

Tại sao phải giết sâu bọ?

Trong tiềm thức của người Việt, tết Đoan Ngọ còn được gọi là tết diệt sâu bọ. Dân gian ta tin rằng, trong hệ tiêu hóa thường có sâu bọ, nếu không giết đi thì chúng sẽ sinh sản ngày một nhiều và ảnh hưởng tới sức khỏe. Tuy nhiên, việc tiêu diệt sâu bọ không phải thời gian nào cũng có thể làm được. Chỉ có ngày mùng 5.5 chúng mới ngoi lên, là cơ hội để trừ khử.

Người ta còn ăn cơm rượu (rượu nếp) vào ngày mùng 5 tháng 5 với niềm tin rằng sẽ giết chết được những loại ký sinh trùng trong cơ thể. Ảnh: Độc Lập

Từ đó, người ta tin rằng dùng một số loại thức ăn có thể giết chết được sâu bọ. Trong đó, nhiều nhất là cơm rượu nếp để giết giun sán và một số loại trái cây như: vải, mận bắc, táo.

“Theo phong tục, trong ngày này mọi người buổi sáng ngủ dậy không được đặt chân xuống đất, phải súc miệng ba lần cho sạch rồi ăn một quả trứng vịt luộc, xong mới được bước chân ra khỏi giường. Sau đó ăn một bát rượu nếp để sâu bọ say, ăn tiếp trái cây (vải, sấu, đào, mận,…) cho sâu bọ chết”, TS Thơ chia sẻ.

Phong tục đi hái lá thuốc

TS Thơ cho biết, từ ngày xa xưa, vào tết Đoan Ngọ trẻ nhỏ sẽ được cha mẹ đeo cho túi bùa ngũ sắc để trừ tà ma, tránh các loài có nọc độc, diệt trừ sâu bọ. Người lớn thì nhuộm móng tay, móng chân (chừa ngón trỏ vì là ngón thần chỉ) bằng màu từ các loại lá cây để trị tà ma. Ngày nay, nhiều gia đình ở nông thôn và thành thị vẫn ăn cơm rượu, ăn trái cây và dành nhiều thời gian nghỉ ngơi trong dịp này.

TS Trần Long, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia TP.HCM) cũng cho biết, ngày nay một số vùng vẫn giữ tục đi hái thuốc ngày mùng 5 tháng 5 bởi vì trong ngày này dược tính đạt mức cao nhất. 

Các loại thảo mộc được hái nhiều nhất là trà, ngải cứu, đinh lăng, lá bưởi, lá trầu không… Bên cạnh đó, tục treo ngải cứu bảo vệ sức khỏe và tắm nước lá mùi (có thể thay bằng các lá tía tô, lá bưởi, kinh giới…) cũng được nhiều gia đình thực hiện.

Tuy nhiên, với điều kiện hiện nay, những người ở TP thường ra chợ hoặc các nhà thuốc mua lá xông về để cả nhà cùng nhau xông trừ các loại ký sinh trùng trong cơ thể.

Mâm cúng mùng 5 tháng 5 thường có gì?

TS Trần Long giải thích, tết Đoan Ngọ là lễ hội dân gian không tập trung, tức là không được tổ chức tại đình, chùa mà rải rác đến từng gia đình. Mỗi gia đình tự chuẩn bị mâm cúng và tùy vùng miền mà mâm cúng này cũng khác nhau.

Trên mâm cúng của người miền Bắc thường có trái dưa hấu đỏ, miền Trung từ Thanh Hóa vào đến Thừa Thiên Huế thì không thể thiếu chè kê và thịt vịt. Sở dĩ lại là thịt vịt mà không phải các loại thịt heo, bò, gà là vì người Việt xưa tin rằng thịt vịt mát, ăn vào sẽ làm cơ thể mát cả năm.

Từ Đà Nẵng vào đến Quảng Ngãi thì một số gia đình nấu xôi chè cúng lễ, nhà nào có trồng cây thì cho trẻ nhỏ vào tận vườn hái trái ăn. Mâm cúng của người miền Nam thì không thể thiếu bánh ú tro, chè trôi nước, xôi gấc… Sau khi cúng xong, cả nhà sẽ cùng quây quần ngồi ăn.

Ngày nay nhiều người vẫn còn giữ phong tục mua lá xông về để xông cho các thành viên trong gia đình vào dịp này. Ảnh: Độc Lập

Ngoài ra, ở các địa phương ven sông, biển thì tục tắm trong dịp này được duy trì phổ biến. Trong ngày này, mọi người sẽ canh đúng giờ ngọ để đi tắm sông, biển. Nhiều người dân ở đồng bằng sông Cửu Long tin rằng sông nước Mê Kông trong ngày này rất linh thiêng, có thể giúp “tẩy rửa bệnh tật”.

Tương tự, nhiều người đi tắm biển lúc đúng 12 giờ trưa cũng tin rằng tắm biển vào giờ này sẽ giết chết sâu bọ trong người. Những đứa trẻ ở các vùng quê còn có thể được cha mẹ, ông bà tắm cho vào đúng giờ ngọ, dưới ánh nắng mặt trời để trừ sâu bọ trong cơ thể.

Theo TS Thơ, có thể thấy sự ra đời của phong tục tết Đoan Ngọ trước hết là để đáp ứng nhu cầu chống nóng bảo vệ sức khỏe. Tết Đoan Ngọ là một phong tục “dĩ hàn khứ nhiệt” (dùng tính lạnh để khử tính nóng như ăn trái cây mát để giải nhiệt, tắm sông giải nhiệt…) mang tính chất tự phát gắn liền với văn hóa dân gian. Theo thời gian, phong tục này gắn thêm các ý nghĩa giáo dục đạo đức xã hội và quan niệm tâm linh, biến tết Đoan Ngọ trở thành một phong tục văn hóa thể hiện đặc trưng của dân tộc.

Vũ Phượng/thanhnien.vn

Tỉnh thành Thành phố Hồ Chí Minh

TP. Hồ Chí Minh
TP. Hồ Chí Minh là thành phố năng động, là trung tâm kinh tế, thương mại lớn nhất Việt Nam.

Điểm đến Thành phố Hồ Chí Minh Xem thêm

Nhà thờ Đức Bà
Nhà thờ Đức Bà là kiệt tác kiến trúc Pháp hàng trăm năm tuổi giữa lòng Sài Gòn.
Đền Tưởng niệm Liệt sĩ Bến Dược
Đền Tưởng niệm Liệt sĩ Bến Dược nằm trong khuôn viên khu di tích Địa đạo Củ Chi, là nơi thu hút rất đông du khách.
Đền Mariamman
TP. Hồ Chí Minh có một ngôi đền Ấn Độ đặc biệt, đã có tuổi đời hàng trăm năm.
Dinh Độc lập
Dinh Độc lập là một trong những di tích lịch sử quan trọng của TP. Hồ Chí Minh cũng như cả nước.
Bưu điện Thành phố Hồ Chí Minh
Bưu điện trung tâm TP. Hồ Chí Minh là một trong những công trình kiến trúc biểu tượng của thành phố.
Chợ Bến Thành
Ngoài Chợ Lớn, Chợ Bến Thành cũng là một trong những ngôi chợ biểu tượng của TP. Hồ Chí Minh.
Chùa Vĩnh Nghiêm
Chùa Vĩnh Nghiêm được xem là một trong những công trình tiêu biểu cho kiến trúc Phật giáo ở Việt Nam vào thế kỷ 20.
Hồ Bán Nguyệt - Cầu Ánh Sao
Hồ Bán Nguyệt – Cầu Ánh Sao ở quận 7, TP. Hồ Chí Minh, từ lâu đã là địa điểm check-in được rất nhiều bạn trẻ và du khách yêu...
Những điểm du xuân lý tưởng ở TP. Hồ Chí Minh
Xuân Kỷ Hợi 2019 đang đến gần, và ở TP. Hồ Chí Minh có những địa điểm du xuân không thể không đến.

Ẩm thực Thành phố Hồ Chí Minh Xem thêm

Quán sữa đậu nành bạc hà có tuổi thọ hơn 40 năm, từng bán hơn 1.000 ly/đêm
Trước khi dịch diễn ra, chủ quán từng bán hơn 1.000 ly mỗi ngày, thậm chí có những đêm còn "cháy hàng".
Gỏi cuốn nổi tiếng nhất nhì Sài Gòn: Khách xếp hàng dài ngoài cửa sổ để chờ mua
Giá chỉ 6.000 đồng/chiếc cuốn gỏi, đây có lẽ là điểm cộng khiến thực khách Sài Gòn rất lưu luyến với gánh gỏi cuốn Lê Văn...
Tạp chí Anh gợi ý ăn bánh xèo ở TP.HCM
Tạp chí Rough Guides chuyên về du lịch của Anh đã đưa ra danh sách những món ăn nên thử khi có dịp đến Việt Nam.
Vịt Sài Gòn có mấy món và ngon thế nào mà người dân lại 'sủng ái' đến vậy?
Độ dai mềm, ngọt thơm tự nhiên của loại gia cầm này đã được người dân nơi đây tận dụng trong nhiều món ăn hấp dẫn.
Sài Gòn có đồ ăn vặt từ mấy loại quả bình dân thôi mà ngon lắm
Một trong những đặc sản của ẩm thực đường phố Sài Gòn chính là những chiếc bánh chiên giòn giòn từ các loại trái, củ bình...
Ẩm thực đường phố Sài Gòn
Năm 2019, Tạp chí CEOWORLD (Mỹ) đã xếp thành phố Hồ Chí Minh ở vị trí thứ 4 trong danh sách 50 thành phố có ẩm thực đường phố ấn...
'Quán chè ma' hơn 80 năm tuổi ở TP.HCM
Tồn tại 83 năm, tiệm chè Châu Giang nằm trên đường Trần Hưng Đạo B (quận 5, TP.HCM) là điểm đến yêu thích của nhiều thế hệ Sài...
Quán hủ tiếu 60 năm truyền qua 3 đời ở đất Sài Gòn
Không cửa hiệu to đẹp, không vị trí đắc địa, nhưng tiệm hủ tiếu mì Nguyên Lợi vẫn đủ sức níu chân thực khách bằng công thức gia...
5 địa chỉ ăn sáng lâu đời ở TP.HCM
Nếu đang băn khoăn sáng nay ăn gì, bạn hãy "bỏ túi" 5 địa điểm dưới đây để trải nghiệm.

Trải nghiệm Thành phố Hồ Chí Minh Xem thêm

 Hoa huỳnh liên vàng rực dưới nắng Sài Gòn
Hoa huỳnh liên hay còn gọi là hoàng yến đang nở rộ, khiến các con đường ở Sài Gòn thêm phần rực rỡ, lãng mạn.
Check-in địa điểm đón năm mới ở TP Hồ Chí Minh
Để hòa mình vào không khí sôi động trong thời khắc đón năm mới 2021 ở TP Hồ Chí Minh, bạn có thể ghé những địa điểm hấp dẫn dưới...
Đến biển Cần Giờ ngắm mặt trời lặn
Chỉ cách trung tâm TPHCM khoảng hơn 50km, biển Cần Giờ tuy không có làn nước trong xanh, những bãi cát trắng mịn hay những hàng...
TPHCM: Độc đáo quán cà phê "Uống cà phê, trả tiền bằng sách"
"Uống cà phê trả tiền bằng sách” là hoạt động đang diễn ra tại quán cà phê "Sài Gòn năm xưa” ở quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh vào...
“Cà phê Biệt động” - Những trang sử sống động
Nhiều năm nay, cứ đến tháng Tư, tháng có kỷ niệm ngày Giải phóng miền Nam- Thống nhất đất nước, nhiều người lại đến 3 quán “Cà...
Ngắm trọn cảnh sông Sài Gòn với buýt sông
Nếu đến TP HCM vào cuối tuần mà bạn chưa có kế hoạch gì đặc biệt hay muốn đổi gió, thì hãy trải nghiệm buýt sông. Đi buýt sông...
Quán cafe màu hồng như “giấc mộng thiếu nữ” giữa lòng Sài Gòn
Nằm trong 1 con đường nhỏ giữa lòng Sài Gòn tấp nập, quán cafe màu hồng đầy hoa như một giấc mộng thiếu nữ, nhẹ nhàng, đáng yêu...
Rực rỡ sắc hoa huỳnh liên
Trong những ngày này, trên nhiều góc phố, con đường ở TP. Hồ Chí Minh bỗng trở nên rực rỡ bởi sắc hoa huỳnh liên nở...
Đẹp mê mẩn hoa huỳnh liên nở vàng rực bên đường tàu Sài Gòn
Những ngày đầu tháng 2, dọc tuyến đường ray xe lửa tại TP.HCM trở nên lãng mạn bởi sắc hoa huỳnh liên.

Cẩm nang du lịch Thành phố Hồ Chí Minh Xem thêm

Nhiều hoạt động hấp dẫn dành cho thiếu nhi dịp Tết 1/6
Nhân Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6, Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức nhiều chương trình, hoạt động vui chơi giải trí với nội dung đa...
TP.HCM: Top 5 bảo tàng nên ghé thăm khi đến thành phố mang tên Bác
TP. Hồ Chí Minh là một trong những địa phương có nhiều bảo tàng nhất cả nước. Đây không chỉ là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa,...
Lịch trình ăn chơi ở Cần Giờ trong một ngày?
Là vùng biển cách trung tâm TP.HCM không xa, Cần Giờ được nhiều người lựa chọn làm điểm vui chơi, khám phá trong một...
Ba điểm chụp ảnh hoa kèn hồng đẹp ở Sài Gòn
Đường Võ Văn Kiệt, đại học Hồng Bàng và đường Hàm Nghi là những 'toạ độ' săn ảnh hoa kèn hồng ở TP HCM.
Những địa điểm du xuân, check in đẹp nhất TP. Hồ Chí Minh trong dịp Tết Canh Tý 2020
Tết năm nay tại TP. Hồ Chí Minh có nhiều địa điểm hấp dẫn để người dân thành phố du xuân thưởng ngoạn, mua sắm và lưu lại những...
Tết Dương lịch, xem pháo hoa nơi nào đẹp nhất?
Tối 31/12, TP.HCM sẽ tổ chức nhiều điểm bắn pháo hoa chào năm mới, vậy nơi nào bạn trẻ có thể đến để chiêm ngưỡng pháo hoa đẹp...
Tết Dương lịch: Người Sài Gòn đi tour xe đạp, xích lô... ngắm thành phố
Chùm tour du lịch khám phá các điểm du lịch tại TP.HCM được tổ chức xuyên suốt năm, chỉ với giá 430.000 đồng/người sẽ là một...
"Triệu like" với những địa điểm hoài cổ ngay tại Sài Gòn
Nhắc đến Sài Gòn chúng ta sẽ nghĩ đến một nơi xa hoa hào nhoáng. Nhưng ở đâu đó vẫn có những con hẻm, những địa điểm vẫn còn lưu...
8 điểm cho người Sài Gòn rong chơi dịp Tết dương lịch 2020
Gần trung tâm Sài Gòn có nhiều điểm vui chơi trong ngày cho gia đình có thể di chuyển bằng xe máy. Dưới đây là gợi ý 8 điểm đi...

Khách sạn Thành phố Hồ Chí Minh Xem thêm

Khách sạn 'quen' của Obama ở Sài Gòn
Cả hai lần đến Sài Gòn, cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama đều nghỉ ở Park Hyatt, nơi từng tiếp nhiều khách VIP, có phòng Tổng thống...
Những cái tên nào của Việt Nam góp mặt trong Top 100 khách sạn tốt nhất thế giới?
Hàng năm, tạp chí du lịch Travel + Leisure luôn tiến hành khảo sát để tìm ra những cái tên nổi bật nhất trong từng hạng mục du...
Khách sạn Rex: Viên ngọc giữa lòng Sài Gòn
Nằm ở trung tâm quận 1, khách sạn Rex là một trong những khách sạn 5 sao đẹp và sang trọng bậc nhất của TP. Hồ Chí Minh.

Nhà hàng Thành phố Hồ Chí Minh Xem thêm

Đến 'Biệt động Sài Gòn’ để thưởng thức cà phê, tìm hiểu lịch sử
Đến đây, khách vừa có thể thưởng thức "cà phê vợt", ăn cơm tấm Sài Gòn vừa "thấy tận mắt, sờ tận tay" những vết tích, kỷ vật của...
Quán ốc 'khổng lồ' khiến người Sài Gòn ăn 300 kg/ngày giữa mùa dịch Covid-19
Nằm trong con hẻm 221/6 đường Phan Văn Khỏe, quận 6, TP. Hồ Chí Minh, quán ốc “khổng lồ” của chị Kim Tuyền luôn đông nghẹt khách,...
7 quán ăn mở xuyên Tết ở Sài Gòn
Nhiều nhà hàng bán món Thái, Hàn, hay bún bò, cơm tấm... sẽ giúp bạn không lo bị đói khi du xuân.
7 quán cà phê cho người Sài Gòn ngồi chơi dịp Tết năm mới 2020
Người Sài Gòn không đi chơi xa trong dịp Tết, có thể tìm đến những quán cà phê độc đáo, gợi nhớ về một Sài Gòn xưa, những quán có...
Quán cà phê như vườn nhiệt đới giữa Sài Gòn
Dịp Giáng sinh, quán cà phê ở quận Tân Bình treo nhiều đèn led, trang trí ông già Noel, cây thông... tạo tiểu cảnh chụp ảnh được...
Địa chỉ cuối tuần: 3 hàng quán của sao 'Chạy đi chờ chi'
Quán cháo người Hoa, tiệm cà phê, nhà hàng dimsum... của các thành viên chương trình thực tế 'Running man' phiên bản Việt là gợi...
Quán ăn vợ chồng Obama dùng bữa khi đến Sài Gòn
Cục Gạch quán chuyên các món ăn thuần Việt ba miền, từng đón nhiều chính khách quốc tế lẫn người nổi tiếng khi có dịp đến Sài...
Quán cà phê khiến khách nhớ về tuổi thơ
Nằm trong con hẻm nhỏ đường Lê Văn Sỹ, quận Phú Nhuận, TP.HCM tồn tại quán cà phê với bộ trò chơi điện tử, đầu băng, các món ăn...
Địa chỉ cuối tuần: 3 quán ăn như ở Hong Kong và Nhật Bản
Dãy biển hiệu neon đầy màu sắc hay không gian nhỏ hẹp như trong quán ăn lâu năm ở Tokyo khiến bạn như đang được đi du lịch nước...