Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã chính thức được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Then là tín ngưỡng cúng vía của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam. Người làm nghề tín ngưỡng cúng vía là các ông Then, bà Then. Ở Cao Bằng, ông Then còn được gọi là Dàng; ở Lạng Sơn, Dàng gọi là Then Tậc (tức Then đực). 

Hát Then là nghệ thuật âm nhạc trong nghi lễ tín ngưỡng Then. Hát Then quán xuyến toàn bộ quá trình hành lễ Then. Không có hát, không có đàn tính, không có xóc nhạc đệm cho hát trong quá trình hành lễ không gọi là Then. Đây là điều nổi trội về nghệ thuật làm cho Then trở thành hình thức thờ cúng có sức hấp dẫn rất lớn trong đời sống người Tày, Nùng, Thái. 

Nghệ nhân nhân dân hát Then Nông Thị Lìn, Cao Lộc, Lạng Sơn

Nghệ nhân nhân dân Nông Thị Lìn 73 tuổi ở thị trấn Cao Lộc chia sẻ, gia đình có bốn đời đều có người được cấp sắc làm thầy, nên từ nhỏ bà đã được nuôi dưỡng từ những làn điệu dân ca sli, lượn, then của các bà, các thầy tào... Sau này xuất giá về nhà chồng, bà cũng lại được kế thừa vì bên nhà chồng cũng nhiều đời kế tiếp nhau được cấp sắc hát then. 

Gần 20 năm nay, bất kể ngày nắng hay mưa, khi có người mời gọi, bà lại mang cây đàn tính đến các gia đình hát cho mọi người nghe nhân các dịp mừng nhà mới, mừng thượng thọ, mừng ngày cưới, lẩu then, hội then, an ủi người ốm, động viên người phiền muộn...  

Ngôn ngữ của lời then cổ cũng như then đặt lời mới thường mộc mạc, giàu hình ảnh rất gần gũi với cuộc sống đời thường, sử dụng ngôn từ tượng hình, tượng thanh, lối ví von so sánh phong phú. 

Nội dung các khúc hát then đều toát lên tư tưởng nhân văn sâu sắc, chứa đựng tình yêu thiên nhiên, tình yêu quê hương đất nước, tình yêu lứa đôi, mong ước mưa thuận gió hòa, lòng người an vui…

Lược bỏ đi những yếu tố tâm linh tín ngưỡng mang màu sắc mê tín, then thực sự là những khúc hát, điệu múa thuộc loại dân ca nghi lễ đáng được lưu giữ, bảo tồn, phổ biến rộng khắp, góp phần phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần nhân dân các vùng có di sản hát then, đàn tính. 

Nghệ sỹ ưu tú Phan Muộn, Phó giám đốc Trung tâm văn hóa tỉnh Lạng Sơn cho biết, nhiều năm trở lại đây, cùng với sự nỗ lực của ngành chức năng, thông qua các cuộc liên hoan hát then, đàn tính toàn quốc, phong trào hát then, đàn tính ở xứ Lạng đã có nhiều chuyển biến tích cực, với hàng trăm câu lạc bộ hát then, đàn tính được thành lập từ nông thôn đến thành thị. 

Đặc biệt, các trường học từ bậc tiểu học đến phổ thông trung học ở xứ Lạng đã gắn việc gìn giữ phổ biến hát then, đàn tính với phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, hoạt động giáo dục truyền thống và hoạt động ngoại khóa trong mỗi tháng. 

Làn điệu Then lúc trầm, lúc bổng, lúc thiết tha, dìu dặt, lúc lại dồn dập… hòa quyện với tiếng đàn tính đã tạo cho Then có sức lôi cuốn kỳ lạ, khích lệ tinh thần mọi người thêm vui vẻ, xua tan phiền muộn, sự cực nhọc trong cuộc sống, hướng tới những điều tốt đẹp, hoàn thiện.

 Ông Nguyễn Phúc Hà - Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Lạng Sơn khẳng định, thực hành Then thực sự đã lan tỏa trong đời sống tinh thần của người Tày, Nùng, Thái, phản ánh mối quan hệ giữa con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Nhờ các chức năng văn hóa xã hội, Then góp phần giáo dục đạo đức, lối sống nhân đạo và bảo vệ các phong tục và truyền thống văn hóa ở Việt Nam. Ngay sau khi được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, thời gian tới tỉnh Lạng Sơn sẽ tiếp tục thực hiện các biện pháp cần thiết nhằm bảo vệ các giá trị của thực hành Then, như xây dựng đề án bảo tồn phát huy di sản thực hành Then, xây dựng các phong trào phát huy các di sản Then để phục vụ tốt các nhiệm vụ chính trị để quảng bá di sản để phục vụ phát triển kinh tế văn hóa xã hội của địa phương./.

Văn Hiếu/VOV1