Từ thông tin của một số người yêu cổ vật, chúng tôi tận mắt trông thấy quả chuông đồng được đặt trong góc nhà của phòng bảo vệ, phía ngoài có tủ, ghế che chắn. Người bảo vệ cho hay: Chuông đặt ở đây từ nhiều năm, trước đó được cất ở kho bạc, rồi chuyển về ngân hàng…

Chuông được đặt trong góc phòng, mặc bụi phủ, ô xi hóa

Tuy cất giữ không đảm bảo, nhưng dáng vẻ của chuông vẫn cho thấy những vẻ đẹp thẩm mỹ, thủ công đời Trần. Chuông có chiều cao gần 120cm, đường kính hơn 60cm, nặng hơn 200kg. Quai chuông được cấu tạo hình con rồng khom lưng, bốn chân có móng vuốt bám chặt vào đỉnh chuông. Trên thân chuông có 6 núm đúc, phân bố thành 3 cặp đối xứng (chiều song song với hướng rồng có 2 cặp, chiều vuông góc có 1 cặp), là nơi để thỉnh chuông. Đặc biệt, trên thân chuông có đúc bài thơ bằng chữ Hán, đường nét một số chữ không còn rõ.

Trưởng phòng Văn hóa – Thông tin huyện Cẩm Xuyên Lê Hữu Quyền cho hay: “Tôi có nghe kể về chuông này, nhưng khi tiếp nhận nhiệm vụ thì cũng không thấy có hồ sơ liên quan. Tôi có hỏi Chủ tịch UBND xã Cẩm Thịnh thì được biết, chuông được ông Phan Tân (đã mất) phát hiện vào cuối năm 1990, khi đào gốc cây trên nền chùa Rối tại thôn Trường Xuân. Sau đó, huyện mang về cất giữ”.

Quai chuông được cấu tạo hình rồng rất đẹp

Trao đổi về giải pháp bảo quản chuông, ông Quyền cho hay: “Thú thực, điều kiện bảo quản ở đây không phù hợp, ẩm thấp, dễ làm ô xi hóa ảnh hưởng đến hiện vật. Chúng tôi đang có ý định làm các thủ tục để đưa về làm hiện vật tại Bảo tàng Hà Tĩnh, vì ở đó có phòng bảo quản và chương trình xử lý. Tuy nhiên, việc bàn giao hay không lại còn phụ thuộc nhiều yếu tố và phải xin ý kiến của lãnh đạo huyện”.

Để tìm hiểu giá trị của chuông cũng như về chùa Rối, chúng tôi đã tra cứu một số tài liệu. Theo nhà nghiên cứu Thái Kim Đỉnh trong cuốn “Chùa cổ Hà Tĩnh” (Nxb Đại học Vinh, 2017):

“Chùa Rối là ngôi chùa nhỏ, đã bị phá dỡ sau cách mạng tháng Tám (hiện nay, vị trí ngôi chùa chỉ là mảnh đất bỏ hoang, người dân đã trồng một số loại keo tràm - PV). Nhà nghiên cứu Đinh Khắc Thuân ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm, với sự góp ý của nhà Hán Nôm học tại Cộng hòa Pháp Tạ Trọng Hiệp đã khôi phục lại toàn văn bài thơ như sau:

Nam vọng Hoành sơn đại hải đoan,

Kình đào húng dũng bạch vân gian,

Thiều thiều vạn lý nam chinh lộ,

Xa giá Hoan Châu bố chánh an.

Dưới bài thơ ghi tên tác giả: Hiệp Thạch Phạm Sư Mạnh.

Dịch nghĩa:

Nhìn theo núi Hoành sơn, phía Nam la một vùng biển lớn,

Sóng kình dữ dội tung bọt trắng,

Trùng trùng vạn dặm đường Nam chinh,

Xa giá đến vùng xa xôi giúp chính sự được yên”.

(Phạm Sư Mạnh, hiệu Hiệp Thạch)

Bài thơ của tác giả Phạm Sư Mạnh còn lưu giữ trên chuông nhưng nhiều nét chữ đã bị mờ, có khu vực bị ô xi hóa khiến chữ bị mất. Có giả thiết cho rằng, bài thơ được làm thời kỳ nhà vua Trần Duệ Tông đi đánh Chiêm Thành

Tác giả Phạm Sư Mạnh là người Hải Dương, sống ở thế kỷ XIV, đời Trần, được bổ nhiệm làm quan trong nhiều năm, thăng đến chức Tri khu mật viện sự.

Ông Thái Kim Đỉnh trong sách vừa nêu cũng đưa ra giả thiết: Chùa Rối có thể dựng từ thế kỷ XIV. Chuông có thể đúc vào năm dựng chùa, có thể có trước, do bà cung nội họ Phùng đúc, cúng chùa. Phạm Sư Mạnh từng theo vua đi đánh phương Nam, bài thơ có khả năng được làm trong dịp này.

Ở một tài liệu khác, trong bản thảo Địa chí huyện Cẩm Xuyên do nhóm tác giả Bùi Thiết chủ biên, ông Thái Kim Đỉnh biên soạn phần “Tín ngưỡng, tôn giáo” có viết: “Theo các nhà nghiên cứu ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm thì bài thơ được sáng tác vào năm 1376 – 1377 khi vua Trần Duệ Tông đi đánh Chiêm Thành”.

Ông còn dẫn lời các nhà Nghiên cứu Hán Nôm cho rằng: “Bản khắc bài thơ trên chuông có hai chữ Nam và Lý, viết thiếu nét do kiêng húy nhà Trần”.

Những nét hoa văn trên thân chuông và 2 núm chuông dùng để thỉnh chuông nằm bên phía hữu theo chiều hình rồng phục trên quai chuông

Theo những người công tác tại Bảo tàng Hà Tĩnh, trước đây khi nghe tin phát hiện chuông chùa Rối, một số nhà nghiên cứu đã có mặt tìm hiểu và cho rằng: Đây là chuông quý hiếm. “Trên địa Hà Tĩnh chưa từng phát hiện được chuông thời Trần. Sách Đại cương về cổ vật Việt Nam của tác giả Nguyễn Thị Minh Lý cũng có nhắc đến chuông chùa Rối” - Giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh Đậu Khoa Toàn trao đổi.

Gần 30 năm được phát hiện, chuông chùa Rối - cổ vật lưu lại dấu vết mĩ thuật thời đại và cho thấy bối cảnh lịch sử xa xưa (đánh Chiêm Thành) vẫn được đối xử như những "đồ cũ" bình thường. Người đào được chuông đã tạ thế nhiều năm, các đời lãnh đạo huyện cũng lần lượt thay đổi, chỉ có vị trí của chuông là vẫn ở nơi góc nhà. Thiết nghĩ, ứng xử với giá trị của cha ông như vậy, cần được xem xét lại!

Mạnh Hà, baohatinh.vn